Reisrubriek #26: Auschwitz
Auschwitz is een verzameling van concentratie- en vernietigingskampen die tijdens de Tweede Wereldoorlog door nazi-Duitsland werden opgezet. Het was het grootste van alle Duitse concentratiekampen en bestond uit Auschwitz I (basiskamp), Auschwitz II-Birkenau (vernietigingskamp), Auschwitz III-Monowitz (werkkamp) en een aantal subkampen.
Er werden ongeveer 1,3 miljoen mensen naar Auschwitz gedeporteerd. Hiervan zijn er ongeveer 1,1 miljoen om het leven gekomen, waarvan het grootste deel werd vergast.
De naam Auschwitz is symbolisch geworden voor de vernietigings- en concentratiekampen van de nazi's die op vele plaatsen in Europa verschenen voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Miljoenen mensen, merendeels Joden maar ook personen die tot andere etnische minderheden behoorden, evenals politieke gevangenen, zijn in dergelijke kampen om het leven gekomen.
Alleen het concentratiekamp en het vernietigingskamp (Auschwitz I en II) zijn toegankelijk voor een bezoek. Nadat de Russen Auschwitz III-Monowitz hebben bevrijd is het werkkamp omgebouwd tot een fabriek, die op dit moment nog operationeel is.
Tijdens onze citytrip naar Krakau hebben we een bezoek gebracht aan Auschwitz I en Auschwitz II. Een hele heftige en indrukwekkende trip die ik iedereen aanraad om te doen.
Met of zonder gids
Als je Auschwitz I bezoekt kan je kiezen om met of zonder gids te gaan. Enkel in de periode van 1 april tot en met 31 oktober ben je verplicht om tussen 10u00 en 15u00 het museum te bezoeken met gids. Buiten deze tijden kan je het museum zonder gids bezoeken.
Indien je de kampen wilt bezoeken met gids kun je de gids op voorhand thuis al boeken via de website van Auschwitz: http://visit.auschwitz.org/
Dit hebben wij ook gedaan. Het voordeel om Auschwitz I en Auschwitz II (Birkenau) te bezoeken met gids is dat je tijdens de rondleidingen heel veel informatie krijgt die je zonder gids niet krijgt. Een gids mag maximum 30 personen tegelijk rondleiden dus de groepen zijn ook niet te groot. Ook staan er informatieborden in beide kampen.
Zonder gids is de toegang gratis, met gids betaal je ongeveer 10 euro per persoon.
Reizen naar Auschwitz
Het kamp is goed bereikbaar, je kan vanaf station Krakau een bus nemen die er ongeveer 100 minuten over doet. Wij betaalden hiervoor 27 PLN per persoon heen en terug, omgerekend is dit net geen € 7,00 per persoon.
Je kan ook de trein nemen maar dan moet je vanaf het station in Oświęcim nog zo'n drie kwartier lopen.
Er vertrekken ook tours met gids vanuit Krakau en dan ben je er twintig minuten sneller maar de prijs hiervoor is stukken duurder. Gemiddeld ben je hiervoor tussen de € 20,00, wanneer je met een grotere groep gaat, en € 50,00, wanneer je met zijn tweeën gaat, kwijt per persoon.
Het is ook mogelijk om er met de auto heen te reizen, er zijn voldoende parkeerplaatsen voorzien bij zowel Auschwitz I als Auschwitz II.
Rondleiding Auschwitz I
We stappen uit de bus en wandelen langzaam richting de ingang van Auschwitz I. Vlakbij de ingang staat dit gedenkteken:
Dit gedenkteken is tot stand gekomen dankzij Elly Kleinmann en the Kleinmann Family Holocaust Education Center.
Verder kom je aan de receptie van het concentratiekamp. Hier wordt streng gecontroleerd op de grootte van je rugzak / handtas. Deze mag maximaal 30cm x 20cm x 10cm bedragen. Wanneer je tas te groot is kun je deze tegen betaling afgeven in een klein gebouw tegenover de receptie. Na het bezoek kan je deze terug komen afhalen. Let erop dat deze restrictie ook geldt in Auschwitz II Birkenau.
Na het laten zien van de toegangstickets krijgt iedereen een hoofdtelefoon met radio. Deze hoofdtelefoon en radio wordt gebruikt voor het luisteren naar de gids. Vooraf aan de rondleiding geven de gidsen aan op welke zender/frequentie ze te horen zullen zijn. Na even gewacht te hebben begint onze rondleiding.
Vanaf dit gebouw begint de indrukwekkende rondleiding door Auschwitz I:
We lopen langzaam richting de bekende poort met de cynische spreuk boven de ingang: ARBEIT MACHT FREI (Werken maakt vrij). Wat onwerkelijk om dit van zo dichtbij te zien:
De barakken waar tijdens de oorlogsjaren tientallen mensen opeengepakt wachtten op een bevrijding die er pas in 1945 kwam, liggen er nu vredig bij. Huiveringwekkend vredig want in gedachten staan we stil bij wat hier ooit heeft plaats gevonden...
In het eerste blok dat we binnen gaan valt als eerste deze spreuk op, die op iedereen indruk maakt:
Er hangen foto's en er liggen documenten en lijsten van deze gruwelijke tijd.
Er staat zelfs een bokaal met as van slachtoffers:
Als we verder wandelen zien we een model van een van de gaskamers in Birkenau:
Iets verder vinden we blikken met Zyklon B gas wat in de gaskamers werd gegooid:
Vanuit een raam dat we passeren maak ik een foto van het uitzicht:
In het volgende blok dat we bezoeken liggen delen van de eigendommen van de Joden die zijn afgepakt door de SS, welke gevonden zijn na de bevrijding van het kamp.
Hier liggen stapels kleren, brillen, schoenen, koffers en zelfs haren van de gevangenen. De gruwel die zich hier meer dan 70 jaar geleden heeft afgespeeld, dringt bij het bekijken van dit alles nog meer door.
Hieronder enkele foto's van brillen, schoenen, koffers, kleren en andere eigendommen:
Tallits (Joodse gebedssjalen)
Alles moesten de slachtoffers inleveren, de afgeschoren haren werden verkocht aan textielfabrieken. De haren van de periode vlak vóór de bevrijding liggen ook in een kamer in Auschwitz I maar daar mochten we geen foto's van maken.
Enkele honderden meters van de gaskamers en crematoria in Birkenau lag een kamp dat de gevangenen Kanada noemden, in de veronderstelling dat Kanada het land van grote rijkdom was. Bij aankomst werden de gevangenen hun bezittingen afgenomen, deze werden naar Kanada gebracht. De SS'ers moesten alle kostbaarheden in een kist stoppen, die vervolgens naar Duitsland werd gestuurd, echter stalen veel SS'ers kostbaarheden als goud en geld.
In het volgende blok dat we bezoeken zijn verschillende kamers waar men kan zien waar de mensen op moesten slapen en kamers met toiletten, wasbakken etc.
Tot de lente 1941 sliepen de gevangen op deze matrassen van stro:
Vanaf 1941 sliepen mensen in stapelbedden:
Toiletten:
Kamer van de leider van het blok:
Wasgelegenheid:
Aan de muur hangen foto's van gevangenen, indien bekend staat hun geboortedatum erbij en ook de datum van overlijden. Heel erg indrukwekkend en heftig.
We wandelen langs blok 10 wat niet toegankelijk is voor bezoek. Hier werden de gruwelijke medische experimenten uitgevoerd.
Tussen blok 10 en blok 11 bevindt zich de zogenaamde dodenmuur, de muur waartegen duizenden mensen hun einde hebben gevonden. Gevangen moesten zich uitkleden en werden naakt tegen deze muur gezet, waarna het einde al snel volgde wanneer er zich een kogel in het achterhoofd van de gevangene boorde... De dodenmuur in Auschwitz I is een reconstructie. Tegenwoordig is het een plaats van herdenking en gebed.
De blokken naast de dodenmuur hebben geen ramen maar zwarte luiken. Deze zwarte luiken kunnen niet open omdat de gevangenen zo niet konden zien wat er gebeurde bij de dodenmuur.
Vlakbij de dodenmuur zien we een paal met een haak eraan. Mensen werden, soms voor straf en soms 'zomaar', hieraan vastgemaakt door hun handen achter hun rug aan elkaar te binden. Je kunt dit vergelijken met een agent die een crimineel in de boeien slaat. Deze vastgebonden handen werden aan de haak geknoopt en de gevangene hing met zijn hele gewicht aan zijn armen waardoor de schouders uit de kom raakten. Sommigen hingen daar zelfs enkele dagen.
We wandelen weg van de dodenmuur en gaan het blok ernaast, blok 11, binnen. Dit blok werd ook wel 'blok des doods' genoemd.
Blok 11 was de kampgevangenis van Auschwitz I. Het was een van de meest gevreesde plekken in het hele kamp, omdat blok 11 vrijwel altijd de dood betekende.
In blok 11 werden personen vastgehouden die een overtreding hadden begaan zoals stelen. Het merendeel van dit blok bestond uit cellen en om mensen extra streng te straffen bevatte dit blok in de kelder ook stacellen van ongeveer een vierkante meter vloeroppervlak. Deze cellen, zonder lichtinval, waren tot aan het plafond dichtgemetseld, met alleen onderin een luik waardoor de gevangenen naar binnen moesten kruipen. In een dergelijke cel werden gevangenen vaak met vier personen opgesloten. Overdag moesten zij zo'n 11 uur werken om de rest van de tijd weer opgesloten te worden, soms tot wel 12 dagen achtereen. Veel gevangenen overleefden dit niet, zij stierven aan oververmoeidheid of verstikking. Ook waren er zogenaamde verhongercellen, waar men de gevangenen liet doodhongeren.
Als represailles voor de vlucht van een gevangene uit Auschwitz I, werden op 23 april 1941 willekeurig tien gevangenen uit blok 2 veroordeeld tot een hongerdood in blok 11.
Een foto van een cel in het donker:
Van de stacellen en de andere cellen mochten geen foto's gemaakt worden.
Hier vergaderde de Gestapo:
Verder zijn er in dit blok ook kamers te zien met slaapplaatsen, wasplaatsen en wc's:
We gaan het gebouw uit. Hieronder nog enkele foto's die we buiten hebben gemaakt:
De gids leidt ons verder, we passeren een ziekenhuis. Deze is toegankelijk voor bezoek maar helaas hebben we deze tijdens onze rondleiding niet bezocht, waarom weten we niet. En omdat op dat moment de gids aan het vertellen was hebben we er niet aan gedacht om ernaar te vragen.
Na blok 11 bezocht te hebben lopen we richting de enige overgebleven gaskamer en het crematorium. Andere gaskamers in de kampen hebben de Duitsers geprobeerd te vernietigen.
Onderweg komen we eerst nog een plaats tegen waar op 19 juli 1943 heel veel Poolse gevangenen zijn opgehangen.
We lopen verder en even later zien we in de verte het voormalige huis van toenmalig kampcommendant Rudolf Höss. Vanaf het huis had Rudolf uitzicht over Auschwitz, zijn kinderen speelden gewoon buiten terwijl er niet ver van hen zulke vreselijke dingen plaats vonden.
Naast de enige gaskamer van Auschwitz I staat de galg waar op 16 april 1947 Rudolf Höss werd opgehangen nadat hij door een Pools tribunaal veroordeeld was wegens oorlogsmisdaden. Een begeleidend bord geeft tekst en uitleg:
We lopen verder naar de gaskamer. Vanbuiten ziet de gaskamer er zo uit:
De gaskamer vanaf de ingang:
We gaan de gaskamer binnen. Wat we als eerste zien zijn de krassen op de muur, dit zijn de nagelkrassen van mensen in doodsangst. De muren zijn moeilijk te bekrassen, alleen mensen die in doodsangst verkeren zullen de muur op deze manier kunnen bekrassen.
In de gaskamer was het koud, intens koud, een kou die doordrong tot je botten. Je voelt de angst nog die hier geheerst had.
De gaskamer:
Door dit gat werd het gas naar binnen gegooid. De gevangenen konden geen kant op... De mensen die dichtbij het gas stonden stierven onmiddellijk, maar bij andere mensen kon het wel tot 15 minuten duren... Na een poos ging een speciaal commando van gevangenen naar binnen om te kijken of iedereen was overleden. Wanneer dit niet zo was werd er gewoonweg nog een blik gas door het gat naar binnen gegooid. Dit speciaal commando, dat alleen uit sterke en gezonde mannen bestond, had een loodzware taak want ze kwamen regelmatig vrienden en familie tegen die ze daarna moesten verbranden in de ovens.
Daarna gaan we naar de volgende 'kamer': het crematorium, oftewel de ovens waar de vergaste mensen verbrand werden.
Dit was het einde van de rondleiding door Auschwitz I
Hierna werden we terug gebracht naar het hoofdgebouw en kregen wij een korte pauze.
Rondleiding Auschwitz II
Auschwitz II (Birkenau) ligt ongeveer 3 kilometer vanaf Auschwitz I. Tussen de beide kampen rijdt een gratis shuttlebus, deze gaat om het kwartier.
Birkenau is gebouwd door Russische oorlogsgevangenen. De oorlogsgevangenen zijn met 10.000 in oktober 1941 begonnen met de bouw van Birkenau, zij moesten de materialen gebruiken van omliggende boerderijen, stallen en huizen waar de SS'ers de bewoners van hadden weggejaagd of vermoord. In de lente van 1942, amper 6 maanden later, bleven van de 10.000 oorlogsgevangenen slechts 200 over... Dit vanwege de strenge winter, de schaarse kledij, weinig eten en dagelijkse afranselingen die ze te verduren kregen. De Russische gevangen waren ook de eerste waarbij tatoeages werden gezet met hun gevangenennummer. Eerst werd dit op een stuk stof geschreven waarna de gevangenen dit zelf moesten aanbrengen op hun kledij. Door de vele sterfgevallen gebruikten veel gevangenen kledij van overledenen en was het daardoor verwarrend voor de SS'ers omdat de hergebruikte kledij het nummer van een overledene bevatte. Hierdoor zijn de SS'ers begonnen met de nummers te tatoeëren op de linkerborst, dit werd gedaan door middel van een soort stempel met scherpe naalden waarna de inkt in de open wonde werd gewreven. Later werd de stempel vervangen door een soort pen met een naald eraan. Ook werd de tattoo vanaf dan op een andere plaats gezet, officieel moest dit op de buitenkant van de linker onderarm geplaatst worden maar er zijn er veel die dit aan de binnenkant kregen.
Ondermeer Anne Frank verbleef een tijdje in kamp Birkenau, voordat ze overgebracht werd naar Bergen-Belsen, waar ze stierf.
Vanuit de bus zien we al snel het oude perron liggen:
Hier kwamen de Joden per spoor aan en werden geselecteerd als werkslaaf of meteen doorgestuurd naar de gaskamers.
We lopen onder de toren door en wandelen rechtdoor. We komen een treinwagon tegen.
In zulke treinwagons werden de Joden vervoerd, vaak moesten er zelfs zo'n 200 mensen tegelijk in, dagen en soms zelfs weken zonder eten en drinken:
We komen een wachterspost van de SS tegen, deze staat midden in het kamp:
Deze foto hangt in een barak in Auschwitz I:
De mensen werden in lange rijen, die meestal het hele perron betroffen, opgesteld. Door een SS-officier werden ze met een kleine beweging geselecteerd.
Een beweging naar rechts betekende dat de gevangene meteen naar de gaskamers ging. Een beweging naar links betekende dat ze mochten werken.
Kinderen, ouderen, gehandicapten en zieken werden zonder aarzelen doorgestuurd naar de gaskamers. De gevangenen wisten niet wat hen te wachten stond en werden wijsgemaakt dat er een warme douche en warme maaltijd op hen stond te wachten en gingen daardoor gewillig mee.
We lopen langzaam verder en naast, achter en voor ons zien we wat we eigenlijk al kenden van foto's, films en documentaires maar om het in het echt te zien maakt het zovele malen indrukwekkender en heftiger, het is met geen pen te beschrijven...
Het internationale herdenkingsmonument, opgericht in 1967, bevindt zich aan het einde van het kamp:
Er liggen ook gedenkstenen in alle talen die hier werden gesproken door de gevangenen.
Van de gedenksteen met Nederlandse tekst heb ik een foto gemaakt:
Naast het monument, zowel links als rechts, liggen de restanten van crematorium 2 en 3.
Toen de SS'ers zich moesten terugtrekken zijn deze opgeblazen om hun criminele sporen uit te wissen. In Birkenau waren niet enkel deze twee crematoruims in gebruik. Wat verder in de bossen liggen nog restanten van twee omgebouwde boerderijen die ook dienst deden als gaskamers. Hier hebben we geen foto's van.
Wij hebben een crematorium, welke naast het monument ligt, bezocht. Ook al probeerden de SS'ers alles te vernietigen, het is nog heel erg duidelijk zichtbaar wat hier ooit heeft gestaan, wat hier ooit is gebeurd..
Het crematorium met heel duidelijk zichtbaar waar de ingang zich bevond:
Aan de gevangen werd verteld dat ze gingen eten, maar ze moesten zich eerst douchen. Ze moesten zich uitkleden, onthouden waar ze hun kleding hadden gehangen en moesten ook hun schoenen aan elkaar vastbinden, daarna gingen ze de gaskamer in, de dood tegemoet... De schoenen moesten ze aan elkaar vastbinden omdat dit makkelijker was voor de SS'ers. Zo hoefden ze de schoenen zelf niet bij elkaar te zoeken om later hergebruikt te worden, al dan niet in Duitsland.
Op de achtergrond van onderstaande foto zie je een vijver. In eerste instantie lijkt het een vredige vijver maar een bord en een monument wijzen op de geschiedenis van deze vijver. Het as van duizenden mensen werd in deze put gestort. In en rond het kamp zijn er veel van deze putten te vinden.
Rechts van ons zien we de voormalige waterinstallatie:
We lopen verder langs een aantal barakken.
Het kamp bevatte meer dan 300 barakken, die niet allemaal bewaard zijn gebleven. Wat er nog van rest zijn 45 stenen en 22 houten barakken.
Onderstaande foto's zijn afkomstig uit de stenen barakken. Met acht per slaapetage, op smerig en verrot stro sliepen de vrouwelijke gevangenen in dit deel van het kamp:
Aan de ingang van de barakken bevinden zich aan beide kanten kleine kamertjes, één voor de wachtmeester en één voor het rantsoen:
Op onderstaande foto is een barak te zien met een kar ernaast. Deze kar werd gebruikt voor het vervoeren van eten maar ook voor het vervoeren van lijken, soms zelfs tegelijk:
Op de plaats waar de barakken zijn verbrand of vernield staan nu nog slechts de schoorstenen:
In een andere barak bevinden zich de wc's, hier mochten we niet naar binnen maar ik heb zo goed als het kon toch een foto proberen te maken. Ondanks de vreselijke stank wilden de gevangenen hier graag werken. Dit omdat andere gevangenen hier maar twee keer per dag, namelijk 's morgens voor het "ontbijt" en 's avonds na het werk, gebruik van mochten maken. Ze kregen hiervoor slechts een aantal minuten waardoor het merendeel van de gevangenen, zeker de ouderen, zieken en zwakken, geen kans hadden om naar het toilet te gaan. Een andere reden was dat de Duitsers bang waren voor ziektes die in het gebouw aanwezig konden zijn en daardoor nooit controle deden op de gevangenen die hier werkzaam waren:
In een volgende barak bevindt zich een wasplaats:
Hierna zijn we aangekomen aan het einde van de rondleiding. Het is nog mogelijk om na de rondleiding de kampen zelf te bezoeken.
Omdat we een gids geboekt hadden kregen we aan het einde van de rondleiding de mogelijkheid om de toren die aan de ingang staat te beklimmen. Deze toren is enkel te beklimmen met toegang via een badge van de gids. Vanaf de toren krijg je een duidelijk zicht op de immense oppervlakte van kamp Birkenau.
Hieronder enkele foto's die gemaakt zijn vanaf de uitkijktoren:
[
Volgend videofragment toont het hele terrein:
---
Benieuwd naar de andere delen uit deze rubriek?
Deel 1: San Francisco
Deel 2: Antalya
Deel 3: Londen
Deel 4: Berlijn
Deel 5: Oslo
Deel 6: Madeira
Deel 7: Madrid
Deel 8: Quito en omgeving
Deel 9: Terschelling
Deel 10: Parijs
Deel 11: Boedapest
Deel 12: Geilo (Noorwegen)
Deel 13: Sydney
Deel 14: Agios Nikolaos
Deel 15: Disneyland Parijs
Deel 16: Reykavik
Deel 17: Nijmegen
Deel 18: Malaga
Deel 19: Liverpool
Deel 20: Petra
Deel 21: Nationale Parken USA
Deel 22: Galway
Deel 23: Curacao
Deel 24: Goeree Overflakkee
Deel 25: Krakau